ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ
Μονής Ομολογητών Αμπελοκήπων,
Μετόχιον της Μονής Πετράκη

Στη συμβολή των οδών Π.Κυριακού και Αναστ.Τσόχα 39, βρίσκεται ένα καλαίσθητο Βυζαντινό Μνημείο (πνιγμένο δυστυχώς από βαριές και ακαλαίσθητες πολυκατοικίες), ο Ναϊσκος των Αγ.Πάντων.

Όλοι οι περαστικοί θαυμάζουν τη λεπτή χάρη της αρ-χιτεκτονικής του, καθώς και το μήνυμα ουράνιας γαλήνης, που αναπέμπει ταπεινά, έτσι παραγκωνισμένο και αδικημένο απ’ τη βαναυσότητα της τεχνοκρατικής εποχής μας, παρα πολλοί απ’ τους περιοίκους το αγαπούν περιπαθώς, ωστόσο, λίγοι, πολύ λίγοι, γνωρίζουν την απίστευτη ιστορία του, που τραβάει αιώνες πίσω, μέχρι τα περίφημα χρόνια της Κλασικής Αθήνας.

Στον τόπο αυτό ακριβώς, που βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης, σε κατάφυτη περιοχή, που ονομαζόταν «Κήποι», βρισκόταν πηγή δροσερού νερού και Ιερό, αφιερωμένο στην Ουράνια Αφροδίτη, δηλ. στη θεά του αγνού έρωτα και της οικογένειας. Το δε Άγαλμα της θεάς, ήταν έργο του Αλκαμένη, μαθητή του Φειδία. Λέγεται δε ότι με την εποπτεία του ίδιου του Φειδία καλλιτεχνήθηκε.

Αρχιτεκτονικά μέλη του Ιερού εκείνου βρέθηκαν σε συστηματικές ανασκαφές, που διενεργήθηκαν από το 1922 ως το 1964. Ιδιαίτερα υπογραμμίζουμε ένα μονολιθικό βωμό, που σώζεται στο αριστερό της Κεντρικής Εισόδου του τωρινού Ναού, πάνω στον οποίο εναπέθεταν τα «μυστι-κά δώρα» προς τη θεά, κυρίως κατά την εορτή των Αρρηφορίων ή Αρρητοφορίων, όπου δύο κοριτσάκια 7-11 ετών ξεκινούσαν από τον Παρθενώνα με δώρα της Παλλάδος στο κεφαλάκι τους, τα έφερναν στο «καταβάσιον», στην υπόγεια πηγή της Αφροδίτης εν Κήποις, έπαιρναν από εκεί άλλα δώρα και επέστρεφαν στην Ακρόπολη (συνδέοντας τις δύο θεότητες της αγάπης και της σοφίας).

Συμπληρωματικά αξίζει να πούμε ότι ολόληρη η ευρύτερη περιοχή ΒΑ του Άστεως, ανήκε στο Δήμο Αλωπεκής ή Αλωπεκέων, όπου είχαν γεννηθεί ο Σωκράτης και ο Δίκαιος Αριστείδης, εκεί δε έδρασε και ο Φιλόσοφος Αντισθένης, μαθητής του Σωκράτη και επικεφαλής των Κυνικών Φιλοσόφων, που πρέσβευαν τη λιτότητα της ζωής.

Με τον ερχομό του Χριστιανισμού και ιδιαίτερα μετά το 300 μ.Χ. το Ιερό αυτό παρήκμασε και στη θέση του, όπως συνήθως γινόταν, ανηγέρθη Ναός στη Λατρεία του Μόνου Αληθινού Θεού, που αφιερώθηκε στους Αγ.Πάντες.

Αργότερα συστήθηκε και Μονή γύρω από το Ναϊσκο αυτό, Μονή των Αγ.Ομολογητών, την οποίαν αναφέρει στα συγγράμματά του ο λόγιος Επίσκοπος Αθηνών Μιχαήλ Ακομινάτος (1181-1205). Πήρε δε και ο Ναός την τελική μορφή του, που ανάγεται και ανήκει αρχιτεκτονικά στον 11ο μΧ αιώνα. (Στον ίδιο αιώνα ανήκουν και η Καπνικαρέα, οι Αγ.Θεόδωροι της Πλατ.Κλαυθμώνος, ο Αγ.Γεώργιος Καρύτση, οι Αγ.Απόστολοι και Αγ.Ασώματοι στο Μοναστηράκι, η Σωτήρα του Λυκοδήμου, η Ομορφοκκλησιά κοκ). Στα χρόνια εκείνα ανάγεται και η εγκαταβίωση στη Μονή και τελικά η κοίμηση και η ταφή (1186 μΧ) ενός ιερομονάχου αρχοντικής καταγωγής, του Θεοφύλακτου Βελισσαριώτου. Αυτός ήτο συγγενής του Μητροπολίτου Αθηνών Μιχαήλ, ένας θείος του δε, ο Ιωάννης Βελισσαριώτης, διατελούσε τότε Συγκλητικός και Μέγας Λογοθέτης στην Κων/πολη και γ’αυτό είχε χορηγήσει στη Μονή κάποια προνόμια (απαλλαγή φόρων κλπ).

Πρόνοια Θεού υπήρξε αναμφίβολα η ίδρυση της Μονής αυτής, διότι από το 1205 ως το 1456 (ή 1458) εγκαθίστανται εδώ και κυβερνούν οι Λατίνοι. Και η επονομασία της Μονής (Ομολογητών) καθώς και η αφιέρωση του Καθολικού (Ναού) της στους Αγ.Πάντες παραπέμπει ακριβώς στην «αγωνία» της εποχής να κρατήσουν οι πιστοί την Ορθόδοξη Ομολογία της Πίστης.

Ολόκληρη η περιοχή από την οδό Σούτσου-Πανόρμου, Βαθέος, Κυρίλου Λουκάρεως, Δορυλαίου ανήκε στην Μητρόπολη Αθηνών και ονομαζόταν «Περιβόλα» της Μητροπόλεως, με πανέμορφο Εκκλησάκι να δεσπόζει μέσα σ’αυτήν, τους Αγ.Πάντες, ανάμεσα σε αμυγδαλιές, εληές, αμπέλια, ακόμη δε και χωραφάκια με σιτηρά. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αγ.Δημήτριος Αμπελοκήπων ήταν τότε ε-ξωκκλήσι μέσα στο κτήμα Ζήση Αλεξίου, που κατεδαφίσθηκε το 1952, για να κτισθεί ο σημερινός περικαλής Ενοριακός Ναός (εγκαίνια 20.10.57). Η Λεωφ.Αλεξάνδρας διανοίχθηκε το 1891 προς τιμήν της κόρης Γεωργίου Α’ και Όλγας, η οποία απέθανε σε ηλικία μόλις 20 ετών στη Μόσχα, ως σύζυγος του Μεγάλο Δούκα Παύλου Αλεξάνδροβιτς. Επίσης, μέσα σ’αυτό το κτήμα δημιουργηθηκε, μετά το 1910, το Γήπεδο του Αθλητικου Συλλόγου «Παναθηναϊκός». Στη διασταύρωση Αλεξάνδρας & Σούτσου υπηρχε διανομέας νερού, κατάλοιπο από το Αδριάνειο Υδραγωγείο, ονομαζόμενο «Κοντίτο», που επότιζε την περιοχή.

Το Μάϊο του 1816 επισκέφθηκε την Αθήνα η Πριγκήπισσα της Ουαλίας Καρολίνα και πραγματοποίησε ανασκαφές στο χώρο, ανασύροντας 2 μαρμάρινα περιστέρια και άλλα αντικείμενα αρχαιοελληνικής λατρείας.

Το 1834 εφθασε στην Αθήνα και στο προσκύνημα των Αγ.Πάντων ο Γερμανός Μεταλλειολόγος Κάρολος Φίρλερ και περιέγραψε πώς ευλαβούντο το Αγίασμα ακόμη και Οθωμανοί. Όλα τα χρόνια εκείνα ετελείτο κατά καιρούς υπαίθριος Θ.Λειτουργία και συνεκέντρωνε πολλούς πιστούς, διότι ευλαβούντο τον τόπον και το Αγίασμα το ο οποίο, όπως έλεγαν, είχε «μεγάλη Χάρη» (βλ.προσωπική μαρτυρία του παλαιού Δημοσιογράφου Μιλτ.Παρασκευαϊδη Καθημερινή 10.2.1958).

Το 1922 ο αρχαιολόγος Γ.Σωτηρίου επεχείρησε συστηματική ανασκαφή του Ναού, που τότε ήταν ερειπωμένος, με όρθιους τοίχους μόνο εκείνους του Ιερού Βήματος και της Βόρειας πλευράς. Τότε βρήκε και πολλούς τάφους (μοναχών), από τους οποίους σώζονται ορισμένοι μέσα σε κρύπτη βορείως του Ναού, καθώς και τον τάφο του Θεοφυλάκτου στη Δυτική πλευρά σε αρκοσόλιο.

Το 1957 αναστηλώθηκε ο Ναός με την εποπτεία του περιφανούς Αρχαιολόγου Αν.Ορλάνδου, την επιμέλεια του Αρχιτέκτονα Ορέστη Φιντικάκη και τη συμβολή του Επιθε-ωρητή Αναστηλώσεων Ευστ.Στίκα. Οι εργασίες αρχισαν μετά από υπαίθρια Θ.Λειτουργία και Αγιασμό στις 1 Οκτω-βρίου 1956 και ετελείωσαν στα τέλη Ιανουαρίου του 1957. Η πρώτη Θ.Λειτουργία στον αναστηλωμένο Ναό τελέσθηκε στις 16 Ιουνίου 1957, Εορτή των Αγ.Πάντων. Και τα εγκαί-νια, πάλι στην Εορτή των Αγ.Πάντων, στις 8 Ιουνίου 1958. Χαρακτηριστική υπήρξε και η συμπαράσταση των περιοίκων, που συνέπηξαν ειδικό Σύλλογο «Οι Αγ.Πάντες» με επικεφαλής τον παλαιό Αθηναίο Αθανάσιο Κοτρώνη και τον ζηλωτή Τρύφωνα Κων. Κοντόπουλο, ο οποιος από το 1910, με παρότρυνση κάποιας μοναχής από τον Αγ.Ανδρέα της νυν οδ.Λευκωσίας, είχε αρχίσει «ανασκαφές» με επίμοχθο προσωπική εργασία, προκειμένου να βρεθεί το «θαμένο εκκλησάκι». Πρόεδρος ανέλαβε η ευσεβής κα Ελισάβετ Μ. Καραμπάτου. Επίτιμος δε Πρόεδρος ψηφίσθηκε ο Επίσκοπος Ρωγών και είτα Κοζάνης, λόγιος και διακεκριμένος Ιεράρχης, Διονύσιος Ψαριανός. Ομοίως πολύ βοήθησε στην αποκατάσταση του Μνημείου και ο Μητροπολίτης Σπάρτης Κυπριανός Πουλάκος, ο οποίος είχε διατελέσει ως Αρχιμανδρίτης Εφημέριος του 430 στρατιωτικού Νοσο-κομείου (τώρα Δημοτικό Νοσοκ.ΕΛΠΙΣ). Συνέβαλαν δε πολύ ο Έφορος Βυζ.Αρχαιοτήτων Εμμ.Χατζηδάκις. ο Δ/ ντής του 10ου Γυμνασίου Νικ.Παπανικολάου και ο Γυμναστής του 10ου Γυμνασίου Πάτροκλος Φασσέας. Όλα δε αυτά πραγματοποιήθηκαν επί Ηγουμενίας Νικοδήμου Βαλληνδρά, που στη συνέχεια αναδείχθηκε Μητροπολίτης Πατρών.

Τότε (1952-1956) καθαρίσθηκε και το Αγίασμα, που βρίσκεται στη Δυτική όψη του Ναού, σε κρύπτη δεξιά της εισόδου. Το 1959 βρέθηκε πιθάρι για λάδι, που μεταφέρθηκε στη Μονή Πετράκη και υπάρχει στην αυλή της. Το 1964 βρέθηκαν (λίγο δυτικότερα) 17 χάλκινα αγαλματίδια και 60 λυχνάρια του 2ου με 4ου μ.Χ αιώνα. Στο Κωδωνοστάσιο το Ναού έχουν εντοιχισθεί. από τα ευρήματα των ανασκαφών ένα τεμάχιο μαρμάρου με τη λέξη ΟΡΟ(Σ) δηλ. σύνορο, προφανώς του Ιερού χώρου, και ένα άλλο με ανάγλυφο Σταυρό, που βρέθηκε στα θεμέλια.

Αγιασμένος τόπος με προσευχές, Θ.Λειτουργίες, Αγρυπνίες, ακόμη και με μαρτύρια μοναχών (κατά την παράδοση), περιβεβλημένος με το σέβας και τη βαθειά ευλάβεια των κατοίκων της περιοχής, ο Ναός των Αγ.Πάντων της Μονής Ομολογητών, μας προσφέρει μήνυμα και σεμνή μαρτυρία για εμμονή στην παράδοσή μας, την ευλογημένη Ελληνορθοδοξία, την « ανάδελφη» και συνάμα Οικουμενική, τη δυναμική, θερμουργή και ζωογόνα, μα τόσο διακριτική, αθόρυβη και ταπεινή. Ας την αφουγκρασθούμε. Ας την εγκολπωθούμε σφιχτά. Ας την ακολουθήσουμε πιστά.

Βλέπε: Χρήστου Ενισλείδου. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΠΑΝΤΕΣ. ΑΘΗΝΑ 1977
Νικολ.Παραδείση.ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ.ΜΙΚΡΟΣ ΡΩΜΗΟΣ.ΑΘΗΝΑ 1997